Dr. Məharət Rzayev

 

Sibir Xorası (Qara Yara) Xəstəliyi (Anthrax) və Qorunma Tədbirləri.

 

Ana səhifəyə dönüş

 

Sibir Xorası (Qara Yara) xəstəliyi sporlu bir bakteriya olan Bacillus anthracis-in səbəb olduğu, kəskin yoluxucu bir xəstəlikdir. Əksəriyyətlə  heyvanlarda görülür və insanlara xəstə heyvanlarla təmas nəticəsində yoluxur.

        

Etiologiya

Xəstəliyin törədicisi Bacillus anthracis sporyaradan, hərəkətsiz, qrammüsbət basillərdir. İki forması: kapsul və spor formaları vardır. Mikrobun patogenliyi kapsul və termolabil ekzotoksinlə əlaqədardır. Ekzotoksin infeksiyon prosesdə əsas rol oynayır.

 

Epidemiologiya

Xəstəlik ən çox kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan bölgələrdəki insanlarda görülür. Bu bölgələr Cənub və Orta Amerika, Cənubi və Şərqi Afrika, Asiya və Orta Şərqdir. Xəstəlik insanlara heyvan və infektə heyvan məhsulları ilə birbaşa təmasla yoluxur.

Ot yeyən heyvanlarda çox böyük epizootiyalar ortaya çıxardığı bildirilmişdir. 1945-ci ildə İranda bir epizootiya zamanı təxminən 1 milyon qoyun ölmüşdür.

Xəstəliyin dəri forması daha çox görülür (bütün xəstələrin 95%-i). Belə ki, bu forma ilə  hər il təgribən 2000 xəstə olduğu  bildirilməkdədir . ABŞ-da 1944-1994-cü illər arasında 224 xəstə olduğu (hamısı dəri forması ilə) bildirilməkdədir.

Bildirilən ən böyük epidemiya 1979-1985-ci illərdə 10.000-dən artıq insanın xəstələndiyi (demək olar ki hamısı dəri forması ilə) Zimbabvedə olmuşdur.

 

Yoluxma

Sibir xorası xəstəliyinin törədicisinin sporları ətraf mühitə qarşı çox dayanıqlıdır. Belə ki, on illərlə patogenliklərini qoruya bilirlər. Ancaq vegetativ forması (kapsul) istiyə və kimyəvi maddələrə dayanıqsızdır, 55⁰C-də 40 dəqiqə , 60⁰C-də 15 dəqiqə sonra və qaynadılma anında patogenliyini itirir. Dezinfeksiyaedici maddələr də bir nəçə dəqiqədə bakteriyaları oldürmək üçün kifayətdir.

 Xəstəlik insanlara infektə heyvanlardan birbaşa və yaxud dolaylı yolla: əksər hallarda dəridən, nadir hallarda həzm sistemi və tənəffüs sistemi vasitəsiylə yoluxur. Bir sistem şəklinde birləşdirmek istərsək, yoluxma;

1. Heyvandakı yaraya toxunmaqla dəridəki cızıq və sıyrıqlardan,

2. Xəstə heyvanın ətinin yeyilməsi ilə həzm sistemindən,

3. Sibir xorası xəstəliyinin törədicisinin olduğu havada tənəffus sisteminden olur.

İnsandan insana yoluxma mümkün deyildir.

Yoluxma mənbələrinə isə bu şəkildə sistemləşdirilə bilər.

1.Sənaye-heyvanlardan əldən edilən yun, dəri vəya ətlərin sənayedə emalı nəticəsində,

2.Kənd təsərrüfatı-xüsusilə heyvandarlıqda işləyən şəxslərdə iş zamanı heyvanın yarasına toxunmaqla.

İnfektə edici doza İD50 (sporlar olan hava ilə tənəffüs edən insanların 50%-inin xəstələnməsinə səbəb olan bakteriya miqdarı) təxminən 10.000 spor olaraq göstərilir.

Xəstəliyin inkubasiya dövrü dəri formasında 3-7 gün, ağciyər formasında 1-6 gün, gastrointestinal formasında ise 1-7 gündür. Tənəffüs edilən mikrob miqdarıyla əlaqədar olaraq ağciyər formasının inkubasiya dövrü 60 günə qədər uzana bilər.

 

Simptomları

Simptomlar yoluxma yoluna bağlı olaraq fərqli şəkildə ortaya çıxır. Xəstəliyin 3 forması mövcuddur.

1. Dəri forması:  Ən çox rastlanılan (95%) formadır. Heyvanın infektə orqanları (dəri, yun, ət) ilə dərinin sıyrıq və cızıqlarından yoluxma ilə ortaya çıxır. Daha çox əl, qol, boyun və üz nahiyələrində görülür.

Dəri infeksiyası böcək sancmasına bənzər şəkildə qabarıq, qaşıntılı bir şişlik olaraq başlayır. Ancaq 1-2 gün içərisində bir vezikula ortaya çıxır. Daha sonra ağrısız,1-3 cm böyüklüyündə, ortasında xarakteristik qara nekroz sahəsi olan xoraya çevrilir (şəkil 1 və 2). Yaxın limfa düyünlərində şişkinlik və infeksiya yerinde ödem ola bilər. Xora 1-2 həftədə quruyaraq qopub tökülür və yerində qalıcı bir iz saxlayır.

Qanlı ekssudatda mikroskopla baxarkən çox az hüceyrə, bir neçə limfosit və eritrosit və çoxlu bakteriya görünür.

Xəstəlik müalicə edilməzsə 20% ölümlə nəticələnir. Ancaq antibiotiklə müalicə edildiyi zaman ölüm nadirdir.

2. Ağciyər forması: İlk simptomları soyuq dəyməyə oxşayır. Zəyiflik, yorğunluq şəklinde başlayır. Sonra qızdırma (39-40⁰C), öksürük, taxikardiya, sianoz, nəfəs almada çətinliklər ortaya çıxır.

Ağciyər forması əksər hallarda (97%) ölümlə nəticələnir. Bunun üçün də Sibir Xorası törədicisi bakterioloji silah olaraq istifadə oluna bilər və çox təhlükəlidir.

3. Gastrointestinal forma:  İnfektə heyvanın ətinin tam bişmemiş veya çiy şəkildə yeyilmesi nəticəsində yoluxur. Həzm sistemində xəstəlik orofaringeal və bağırsaq forması şəklində görülür.

İlk əlamətləri ürək bulanması, qusma, iştahsızlık və qızdırmadır. Sonra qarın ağrısı, qanqusma və ağır ishal olaraq davam edir və çox zaman (25-60% hallarda) ölümlə nəticələnir.

 

Müalicə

Sibir xorası antibiotiklərlə müalicə edilir. Bunun üçün penisillin grupu antibiotiklər istifadə olunur. Penisillinə həssaslığı olan insanlarda siprofloksasin və ya tetrasiklin istifadə oluna bilər. Dəri formasında yaraya toxunmamaq çox əhəmiyyətlidir. İkincil infeksiyaların qarşısını almaq üçün yara üzərinə 0,1% rivanol məlhəmi sürülə bilər.

Müalicə 5-7 gün 8.000.000 BVx2 penisillinlə aparılır.

Bacillus anthracis mikrobu təbii olaraq sulfamethoksazol, trimethoprin, cefuroxime, cefotoxime-Na, aztreonam və ceftazidim antibiotiklərinə qarşı dirəncli olduğu üçün bu antibiotiklər qorunmada və müalicədə qətiyyən istifadə olunmamalıdır.

 

Qorunma

İnfeksiyanın insandan insana keçməsi normal şəraitdə mümkün deyildir. Bunun üçün də xəstəlikdən qorunmanın ən yaxşı yolu xəstə heyvanların infektə orqanlarına toxunmamaq, baytar nəzarəti olmayan yerlərdən ət almamaq, əti çiy yeməmək və ya tam bişmiş halda yemək xəstəlikdən qorunmaq üçün çox vacibdir.

Xəstəliyin çox görüldüyü və heyvan sürülərinin peyvəndlənmədiyi vəya peyvəndləmənin bütün heyvanları əhatə etmədiyi ölkələrdə heyvan məhsulları ilə təmas edilməməli və baytar nəzarəti altında kəsilməmiş ətlər istifadə edilməməlidir.

Xəstəlikdən qorunmaq üçün Bioport firması (Lansinq, Miçiqan) tərəfindən hazırlanmış,1970-ci ildə sertifikat almış və bu tarixdən etibarən istehsal edilən Sibir Xorası İnaktiv peyvəndi vardır.

Mütləq peyvənd olmaları vacib olan insanlar aşağıdakı şəkildə göstərilə bilər:

1. Labaratoriyada bilavasitə mikroorqanizmlə işləyənlər,

2. İdxal edilmiş heyvan dərisi və ya yunları ilə qoruyucu geyim istifadə edilmədən işləyənlər,

3. Xəstəliyin enzootik və endemik olduğu zonalarda potensial infektə heyvan və ya heyvan məhsulları ilə əlaqəli işlərlə məşğul olanlar,

4. Bakteriyaya məruz qalma riski yüksək və bioloji silah olaraq istifadə edilməsi mümkün olan bölgələrə göndərilən hərbi heyət.

Peyvəndləmə 2 həftə ara ilə 3 dəfə vaksinin dəri altına yeridilməsi və 6-cı, 12-ci, 18-ci aylarda revaksinasiyalardan ibarətdir. Daha sonralar ildə bir dəfə revaksinasiya məsləhət görülməkdədir.

Bir əvvəlki Sibir Xorası peyvəndləməsində allergiyası olduğu ortaya çıxanların və xəstəliyin dəri formasını keçirib sağalanların peyvənd olması məsləhət deyil.

Vaksinin hamilə qadına və bətndəki uşağa bir ziyanı olub-olmaması haqda məlumat yoxdur. Ancaq peyvənddən sonra ortaya cıxması mümkün olan fəsadlar xəstəlikdən daha təhlükəli olmadığı üçün xəstələnmə ehtimalı varsa peyvənd olması məsləhət görülür.

Peyvənddən sonra ortaya çıxması mümkün olan fəsadlar: lokal olarak ağrı, qızarıqlıq (10-15%), lokal şişkinlik (50%), əzələ və oynaq ağrıları (20%), baş ağrısı(20%), qızdırma və titrəmə (5%) və ürək bulantısıdır(5%).

Heyvanlar üçün nəzərdə tutulmuş vaksin insanlarda qətiyyən istifadə olunmamalıdır.

Xəstəliyə yoluxma şübhəsi olan insanlarda qorunma tədbiri olaraq kemoprofilaktika həyata keçirilməlidir. Bunun üçün böyüklərdə:

  Siprofloksasin 500mqx2

+amoksisillin 500mqx3 vəya doksasiklin100mqx2istifadə edile bilər.

Uşaqlarda və hamilələrdə doksasiklin verilməsi məsləhət görülmür.

Kemoprofilaktika müddəti 60 gündür.

Sibir xorası xəstəliyindən ölən insanların və heyvanların uyğun bir şəkildə basdırılması və ya yandırılması xəstəliyin daha geniş bir şəkildə yayılmasının qarşısını almaq üçün çox əhəmiyyətlidir. Bunun üçün xəstəlikdən ölən heyvanların bütün təbii dəlikləri (ağız, burun, anus) tamponlanaraq, 2 metrə dərinliyində çuxura atılır və üzərinə dezinfeksiya edici maddə (sönmüş əhəng vs.) tökülür, sonra torpaqlanır.

ABŞ-da görüldüyü kimi xəstəlik törədicisi bir məktub və ya bağlama ilə də yayıla bilər (bakterioloji silah olaraq terror məqsədiylə).

İçində Sibir Xorası törədicisi olma şübhəsi olan məktub və ya bağlama necə olur:

-Zərfin və ya bağlamanın üzərindəki möhür və ya göndərənin adı normal olmayan bir yerdən gəldiyi haqda fikir yaradırsa,

-Zərfin və ya bağlamanın üzərindəki xətt tanış deyilse,

-Zərfin və ya bağlamanın ölçüləri ilə ağırlığı bir-birinə uyğun gəlmirsə,

-Zərf 5 mm-dən qalındırsa,

-Zərfin və ya bağlamanın üzərində hər hansı bir dəlik varsa,

-Normal olmayan qoxu varsa bu zərf və ya bağlama şübhəli sayılır (4).

Açılmamış şübhəli məktub və ya üzərində “sibir xorası” (“anthrax”) yazılı bağlamalarla nə etmək lazımdır mövzusunda Amerika Xəstəliklərdən Qorunma və Nəzarət Komitəsi (CDC-Center for Disease Control) aşağıdakıları məsləhət görür:

-Zərfi silkələməyin və açmayın,

-Zərfi plastik bir torbaya ya da axıtmayan və sızdırmayan bir qaba qoyun,

-Əgər torba və ya qab yoxdursa zərfi bir şeylə (kağız, parça, örtü) örtün,

-Otaqdan çıxın, qapısını möhkəm bağlayın və başqalarının içəri girməsinə mane olun,

-Əllərinizi su və sabunla yuyun,

-Əlaqədar orqan və təşkilatlara vəziyyəti xəbər verin.

 

 

Ana səhifəyə dönüş