Dr.Məharət Rzayev

 

Ana səhifəyə dönüş

 

PEYVƏNDLƏR VƏ PEYVƏNDLƏMƏ HAQQINDA

GİRİŞ

Peyvəndlər haqqında tarixi məlumatlar.

1100-Çində çiçəyə qarşı peyvəndləmə haqda ilk bilgilər.

1721- Çiçəyə qarşı peyvəndləmə Osmanlı ordusundan sonra Böyük Britaniyada tətbiq olunur.

1796-Eduard Cenner inək cicəyinə qarşı peyvənd kəşf etmiş və “vaksin” sözünü istifadə etmişdir.

1798-Çiçəyə qarşı peyvəndləmə.

1870-Lui Paster  ilk canlı vaksini (toyuq vəbası peyvəndi) hazırlamıştır.

1884-Lui Paster  ilk canlı virus vaksinini (quduz peyvəndi) hazırlamıştır.

1885-Paster quduz peyvəndini ilk dəfə insanda tətbiq etmişdir.

1896-Tif, taun və vəba peyvəndləri kəşf edildi. 

1909-Smit  difteriya antitoksinini inaktivə etmeğin yolunu tapdı.

1909-Calmet və Guerin ilk canlı bakteriya peyvəndi olan BCG-yi əldə etti. 

1923-Difteriya peyvəndi insana tətbiq olundu.         

1926-Göyöskürək peyvəndi insana tətbiq olundu         

1927-BCG peyvəndi insana tətbiq olundu             

1927-Tetanus peyvəndi insana tətbiq olundu        

1933-Goodpasture virusların toyuq embrionunda yetişdirilməsi metodunu  tapdı.  

1935-Sarı qızdırma peyvəndi insana tətbiq olundu        

1936-Grip peyvəndi kəşf edildi

1939-Gənə ensefaliti peyvəndi kəşf edildi.    

1949 -Enders  və həmkarları poliomielit virusunu kəşf etdi.

1951-Bruselyoz peyvəndi kəşf edildi. 

1954-Enders qızılca virusunu kəşf etdi. 

1955-İnaktivə edilmiş poliomielit peyvəndi lisenziya aldı. 

1957-AKDS peyvəndi kəşf edildi.    

1958- Canlı OPV (oral poliomielit vaksini) kəşf edildi.    

1961-Diploid  insan hüceyrə zinciri  əldə edildi.

1963-Qızılca peyvəndi lisenziya aldı. 3 valentli OPV lisenziya aldı.

1966-ÜST çiçəyin ləğv edilməsi programını elan etti.          

1967- Parotitə qarşı peyvəndləmə başlandı.

1970-Məxmərəyə qarşı peyvəndləmə başlandı.               

1971-Qızılca-parotit-məxmərək 3 valentli peyvəndi kəşf edildi.

1972-Meningit peyvəndi  kəşf edildi.

1976-Pnevmokokk  peyvəndi kəşf edildi.   

1977-Çiçekle son təbii yoluxma.    

1981-Hepatit B’ye qarşı peyvəndləmənin başlanması.

1981-Göyösküreyeqarşı asellularpeyvənd kəşf edildi

1984-Suçiçeyi peyvəndi kəşf edildi.        

1986-İlk rekombinant peyvənd (Hepatit B)  lisenziya aldı. 

1990-İlk  polisaxarid  peyvənd lisenziya aldı (b tip hemofilus infeksiyası peyvəndi)

1991- Uşaqlarda hepatitB peyvəndi tətbiq olunmağa başlandı.

1991-HepatitA peyvəndi kəşf edildi.

1994-Amerikada poliomielit ləğv edilməsi

1995-Su çiçəyi peyvəndi lisenziya aldı.

1996-Göyösküreye qarşı hüceyrəsiz peyvənd lisenziya aldı.

1997-Poliomielite qarşı immunitetin ardıcıllıq sxeması məsləhət görüldü.  

1998-Rotavirüs infeksiyası peyvəndi kəşf edildi.    

1998-Borellioz (Layma xəstəliyi) peyvəndi kəşf edildi.  

1999-Rotavirüs peyvəndinin istifadə edilməsi qadağan olundu. 

2000-ABŞ-da canlı poliomielit peyvəndinin tətbiq olunması dayandırıldı.

2000-Uşaqlar üçün pnevmokokk infeksiyası peyvəndinin kəşfi.

 

PEYVƏNDLƏR HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMATLAR

 

İmmunoprofilaktika nədir?

İmmunoprofilaktika – immunitetin süni yolla yaradılması və ya gücləndirilməsi ilə əhalinin yoluxucu xəstəliklərdən fərdi və ya ictimai qorunması metodudur.

İmmunoprofilaktikanin formaları

1.    spesifik –törədiciyə qarşı.

·        Aktiv – peyvənd edilərək immunitet yaradılması;

·        Passiv –serum və ya gammaglobulin verilərək  immunitet yaradılması;

2.    qeyri spesifik – ümumi immun sistemi aktiv vəziyyətə gətirərək

 

Peyvəndləmə (vaksinasiya) nədir?

Peyvəndləmə – tibbdə yoluxucu xəstəliklərdən qorunmanın  en efektiv və ekonomik yoludur.

Peyvəndləmənin ümumi prinsipi fərdə zəiflədilmiş və ya öldürülmüş törədicinin (və ya törədicinin proteinine uyan suni protein) verilməsidir ki, bu da xəstəliklə savaş üçün antitel yaranmasını stimulə edir.

 

“Kollektiv “ immunitet

İnsanlar arasında peyvənd almışlar ne qədər çox olarsa hər hansı bir epidemiyanın ortaya çıxması ehtimalı  o qədər az olur. Məsələn əgər bir uşaq peyvənd almamişsa amma ətrafındakıların hamısı peyvəndlənmişsə  peyvənd almamış uşaq  xəstəlikdən qorunmuş haldadır (çünki yoluxduracaq kimse yoxdur).

 

Peyvəndləmə və Revaksinasiya

Vaksinasiya bəzən 1 doza (qızılca, parotit, vərəm) bəzən isə çox doza (poliomielit, AKDS) ola bilər, bu neçə dəfə peyvənd aldıqdan sonra immunitetin ortaya çıxmasına bağlıdır. Revaksinasiya isə keçmiş vaksinasiyadan sonra ortaya çıxmış immunitetin qorunması üçündür.  Adətən vaksinasiyadan bir neçə il sonra tətbiq olunur.

 

Peyvəndləmənin effektivliği

Peyvənddən sonra immunitet – peyvənd tətbiq olunduqdan sonra ortaya çıxan immunitetdir.

Peyvəndləmə hər zaman effektiv olmur. Peyvəndlər düzgün mühafizə edilmədiyi zaman keyfiyyətini itirir. Amma bəzən peyvəndlər düzgün mühafizə edildiyi zaman belə immunitet ortaya çıxmır.

Peyvənddən sonra immunitetin ortaya çıxmasına bir çox faktor təsir göstərir:

1.    dozaya bağlı faktorlar

·        preparatın saflığı;

·        doza;

·        peyvəndləmənin neçə dəfə tətbiq olunması

2.    organizmaya bağlı faktorlar

·        ferdi immun reaktivlik durumu;

·        yaş;

·        immun yetməzliyinin olması;

·        organizmanın ümumi durumu;

·        genetik durum.

3.    xarici muhite bağlı faktorlar

·        gidalanma ;

·        iş və həyat şəraiti;

·        iqlim;

·        muhitin fiziki-kimyəvi faktorları.

 

Peyvəndlərın növləri

1) Canlı peyvəndlər . Tərkibi zəiflədilmiş canlı mikroorganizmlərdir. (Məs:poliomielit, qızılca, parotit, məxmərək və vərəm).

2) İnaktivə edilmiş (öldürülmüş) peyvəndlər. Öldürülmüş mikroorganizmlərdən hazırlanır. (məs: quduza qarşı İEV, Hepatit.A-ya qarşı peyvənd), onları fiziki (istilik, radiasiya, şüa) və ya kimyəvi (spirt, formaldehit )  metotlarla öldürürlər. Bu preparatlar reaktogen olduğundan az istifadə edilir.

3) Kimyəvi peyvəndlər. Törədicinin hüceyrə divarının  komponentlerindən ibarətdir. Məs. göyöskürək, hemofilus infeksiyası, meningokok infeksiyasına qarşı peyvəndlər..

4) Antitoksinler . Bakteriyaların istehsal etdiyi toksinlerin (zəhərlərin) inaktivə edilmiş formasından ibarətdir. Bu işlənmədən sonra zəhərlərin toksikliyi itir, amma immunogenliyi qalır. Məs. Difteriya və tetanus peyvəndləri.

 5) Vektor (rekombinant) peyvəndləri. Gen mühendisliyi metoduyla alınmış peyvəndlərdır. Bu metodda virulent mikroorganizmanın protektiv antitel sintez edən genləri zərərsiz bir mikroorganizmə köçürülür. Məs. Hepatit B, rotavirus infeksiyası peyvəndi.

6) Sintetik peyvəndlər – mikroorganizmaların antitel determinantlarının süni yolla alınmış formalarından ibarətdir

7) Assosə edilmiş peyvəndlər. Bir çox fərqli komponentdən ibarət peyvəndlər (AKDS).

 

PEYVƏNDLƏR ARASI İNTERVALLAR.

 

Fərqli peyvəndlər arası intervallar

İki inyektə edilen canlı peyvəndin tətbiq olunması arasındaki interval 4 həftədən az olmamalıdır. Çünki əgər peyvəndlər 4 həftədən az arayla tətbiq olunursa ikinci dozaya immun cavab yetərli olmaya bilər.

İnyektə edilən və oral yolla verilən canlı peyvəndlər arasında tərs təsir aşkar edilməmişdir, buna görə 4 həftə araya gərək yoxdur.

İki inaktivə edilmiş peyvəndin eyni zamanda tətbiq olunması (məsələn: vəba və sarı qızdırma peyvəndləri) immun cavabın yavaşlamasına səbəb olur. Bunlar arasında minimal interval 3 həftə olmalıdır.

 

Eyni peyvəndin iki dozası arasında interval və ilk peyvəndləmə üçün minimal yaş.

Peyvəndlərın bəli intervaldan erkən arayla tətbiq olunması immun cavabı zəiflədə bilər. Bəzi peyvəndlərın (məs. ADS, tetanus peyvəndi) tətbiq olunmasında lokal və sistem reaksiyaları da görülə bilər

 

 

PEYVƏND	İlk dozu almaq üçün minimal yaş.	I və II peyvənd arası minimal interval.	II və III peyvənd arası minimal interval.	III və IV peyvənd arası minimal interval.
AKDS (ADS)	4 həftə	4 həftə	4 həftə	12 ay; I və II revaksinasiya arası - 4 il; II və III revaksinasiya arası - 5 il; sonralar - 10 il;
OPV	4 həftə	4 həftə	4 həftə	6 ay
İPV	4 həftə	4 həftə	4 həftə	6 ay
Qızılca, Parotit, Məxmərək	12 ay	1 ay	-	-
Hepatit В	Doğulduğu zaman	1 ay	2 ay	-

 

  Hər bir ölkə əhalinin planlı kütləvi peyvəndlənməsi üçün öz peyvənd təqvimini istifadə edir. Ayrıca peyvəndlərın peyvənd təqviminə daxil edilməsinin lüzumluluğu, peyvəndləmə müddəti və sxeması birçox amillərə bağlıdır: xəstələnmə səviyyəsi,  infeksiyanın  gedişinin ağırlığı, xəstələnmə riski, immunitet yaranmasının yaş fərqlilikləri və  peyvəndləmənin  yan təsirləri, ananın antiteline təsiri, peyvənd sonrası ağırlaşmaların yaranma riski, peyvəndlə təminat imkanları..

Planlı peyvəndlər və epidemioloji göstərişlə peyvəndlər

  Yoluxucu xəstəliklərın peyvənd profilaktikası  planlı peyvənd və epid göstəriş üzrə peyvənd çərçivəsində həyata keçirilir..

  Planlı peyvəndləra ölkənin bütün rayonlarında peyvənd təqvimine görə tətbiq olunan peyvəndlər aiddir.

 Epidemioloji göstərişlə bu və diger xəstəliyin sıx görüldüyü bölgələrdə yaşayan əhali, yüksek risk grupuna daxil insanlar, ətrafdakılar üçün təhüikəli ola biləcək xəstəliyi olan insanlar peyvəndlənirlər.

 Epidemioloji göstərişlə  peyvəndlər xoşagəlməz epidemioloji  hallar yarandıqda (məs. grip, meningit), və ya  infeksiya dvaksinicısı olan şəxslərlə kontaktda  olan insanlara  (məs, tetanus, quduz)   tətbiq olunur..             

 

FƏRQLİ ÖLKƏLƏRİN PEYVƏND TƏQVİMLƏRİ

 

TÜRKİYƏ PEYVƏND TƏQVİMİ (SƏHİYYƏ NAZİRLİYİ)

Normal Peyvənd Təqvimi

2 ayliq                    BCG, AKDS, OPV

3 aylıq                    AKDS OPV  HBV

4 aylıq                    AKDS OPV  HBV

9 aylıq                    Qızılca + HBV

16-24 aylıq            AKDS OPV

1-ci Sinif (7 yaş)     ADS OPV BCG Qızılca

5-ci Sinif (12 yaş)   Tetanus

9-cu sinif               Tetanus

Böyüklər                 Tetanus (həyat boyu 10 ilaralarla)

Hamilələrə ilk izləmədə 1 doza, 4 həftə sonra ikinci doza tetanus peyvəndi

Hamiləlikdə tetanus (peyvəndləmə durumuna görə gərək varsa, 1 doza və ya 2 doza)

 

Peyvəndləmə durumu dəqiq bilinməyən uşaqlar  üçün

<7 yaş  İlk qarşılaşma AKDS+OPV+HBV+BCG+Qızılca (9 aylıqdan böyük isə)

1 ay sonra AKDS+OPV+HBV

2 ay sonra AKDS+OPV

8 ay sonra AKDS+OPV+HBV

4-6 yaş  AKDS+OPV+Qızılca+BCG

7 yaşdan böyük

İlk karşılaşma Tetanus+HBV+OPV+Qızılca

2 ay sonra HBV+OPV+Tetanus

8 ay sonra HBV+OPV+Tetanus

RUSİYA PEYVƏND TƏQVİMİ

Yaş	Peyvənd
12saat	Hepatit B
3-7 gün	Vərəm
1 ay	Hepatit B (2. doza)
3 ay	AKDS, Poliomielit (ilk doza)
4.5 ay	AKDS, Poliomielit (2. doza)
6 ay	AKDS, Poliomielit (3. doza)
12 ay	Qızılca. Məxmərək, Parotit (MMR)
18 ay	Revaksinasiya AKDS, Poliomielit (ilk doza)
20 ay	Revaksinasiya Poliomielit (2. doza)
6 yaş	Qızılca, Məxmərək, Parotit (MMR)  (2.doza)
7 yaş	Revaksinasiya Vərəm (1. doza) Revaksinasiya BT (2.doza)
13 yaş	Məxmərək (qızlar) Hepatit B (peyvənd almamışlar)
14 yaş	Revaksinasiya BT (3. doza) Revaksinasiya Vərəm Revaksinasiya Poliomielit (3. doza)
Böyüklər	Hər Son peyvəndləmədən 10 il sonra ADS revaksinasiya

Qeydlər:

1. Hepatit B dvaksinicısı olan və ya  3. trimestrdə hepatit B ilə xəstələnmiş anaların uşaqları 0-1-2-12 ay sxemasıyla hepatit B peyvəndi almalıdırlar.                                      

2.13 yaşında Hepatit B peyvəndi əvvəllər peyvənd almamışlara 0-1-6 ay sxemasıyla tətbiq olunur.    

3. Məxmərək peyvəndi 13 yaşında əvvəllər peyvənd almamış və ya bir doza peyvənd almış qızlara tətbiq olunur.

 

ABŞ PEYVƏND TAKVİMİ

 Birleştirilmiş hücreler peyvəndləmənin mümkün intervalını gösterir.

Yaş Peyvənd

Yeni doğulmuş

1  ay.

2  ay

4   ay

6   ay.

12 ay.

15 ay.

18 ay.

24 ay.

4-6 yaş

7      yaş

11-12 yaş

14-16     yaş

Difteriya,göyöskürək, tetanus

AKDS

AKDS

AKDS

AKDS

AKDS

tetanus

poliomielit (2)

İEV

İEV

poliomielit

poliomielit

Qızılca, parotit, məxmərək

+

+

Hepatit В (1)

+

+

+

Hemofil B infeksiyasi

+

+

+

+

Su çiçəyi (4)

+

Qeydlər:

1) HbsAg-Mənfi anaların uşaqları II dozanı I dozadan sonra bir aydan tez olmayaraq almalıdırlar, III peyvəndləmə I peyvəndləmədən 4 aydan, II peyvəndləmədən 2 aydan tez olmayaraq, ancaq 6 aylıqdan gec olmayaraq olmalıdır.

HbsAg-Müsbət anaların uşaqları hepatit B peyvəndini və antihepatit gammaglobulini doğulduqdan sonra 12 saatda almalıdırlar. II peyvəndləmə 1 aylıqda, III peyvəndləmə 6.cı aylıqda tətbiq olunmalıdır..

Hepatit B peyvəndiylə peyvəndləmə hər yaşda aparıla bilər.

2) ABŞ’da ilk 2 peyvəndləmə inaktivə edilmiş peyvəndlə (İEV) tətbiq olunur.Sonrakı aşılanmada oral poliomielit peyvəndi (OPV) istifadə edilir.İmmun yetməzliyi olan insanlara yalnız İEV verilməsi məsləhət görülür.

4)Su çiçəyi peyvəndiylə 1 yaşdan başlayaraq hər yaşta peyvənd olunmaq mümkündür. 13 yaşdan böyük şəxslər 2 doza almalıdırlar(ara-1 ay).

 

Avropa ölkələrinde hansı peyvəndlər tətbiq olunur.  

ÖLKƏ	BCG	AKDS	Poliomielit	Qızılca,parotit, Məxmərək(MMR)	Hemofil B infeksiyası	Hepatit В
Avstriya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almaniya
Yunanıstan
İrlandiya
İtaliya
Lüksemburq
Niderland
Portugaliya
İspaniya
İsveç
Böyük britaniya

Sarı rəng yalnız risk grupunun peyvəndləndiyini ; Tünd rəng peyvənd planıyla hamının peyvəndləndiyini göstərir.

EKSTREN  PROFILAKTİKA

Planlı profilaktik peyvəndlərdan fərqli olaraq ekstren profilaktika aşağıdakı hallarda istifadə edilir:

• Əgər hemin yerdə xəstəlik sıx görülürsə (epid. göstərişlə profilaktika), sağlam insanın xəstəylə kontaktı zamanı (postekspozisiya profilaktika);
• İnfeksiyanın ortaya çıxmasına səbəb ola biləcək xüsusi hal varsa (məs.bilinməyən bir köpəyin dişləməsi, travma) 

Hepatit В-temas olduqda I sutkada (ancaq 48 saatdan gec olmayaraq) peyvəndləmə eyni zamanda spesifik immunoglobulinin verilməsi (bədənin fərqli yerlərindən)  üstünlük verilir .

Dfteriya: Difteriya epidemiyası yarandıqda:

• Difteriya peyvəndini 5il əvvələ qədər tam olaraq almış şəxslər peyvənd almırlar.
• Son vaksini 5 ildən öncə almış şəxslər 1 doza ADS-M və ya D-M alırlar.
• Peyvənd olmamışlar və ne zaman peyvənd aldıqları bəlli olmayanlar 30 gün arayla iki dəfə peyvənd alır.

Göyöskürək: peyvənd almamış uşaqlara normal insan immunoglobulini tətbiq olunur. Peyvənd kontaktdan həmən sonra  iki dəfə 24 saat arayla tətbiq olunmalıdır.

2 həftə eritromisin’in yaşa uygun dozaları da verilməlidir.

Qızılca:  -Qızılca peyvəndindən sonra xəstələnməmış və 12 aylıqdan böyük uşaqlarda yeniyetmələrdə, yaşlılarda ilk 3 gündə ağrısız qızılca simptomları ola bilər.

Məxmərək -Əgər kontakta olan hamilə kadın hamiləliyin kesilmesine (düşük) qarşıdırsa o zaman ona ekstren profilaktika olaraq normal insan immunoglobulini inyektə edilir. Amma bunun təsirsi olmaya bilir və ozaman uşaq məxmərəklə xəstə olaraq doğulur.

Parotit -Parotit peyvəndindən sonra immunitet yavaş yarandığı üçün parotitin postekspozisya profilaktikası az effektivdir

Poliomielitmielit -xəstə ilə kontaktan sonra az zamanda peyvənd tətbiq olunmalıdır (bir dəfə). Peyvənd almamış şəxslər da normal insan immunoglobulini almalıdır.

 

Tetanus -TETANUSUN EKSTREN PROFİLAKTİKASI

Tetanosun ekstren profilaktikası yad cisimləri və nekroz sahələrini kənar etməklə yaranın birincili işlənməsi və tetanus əleyhinə spesifik immunitet əldə etməkdən ibarətdir.

Tetanosun ekstran profilaktikası aşağıdakı hallarda tətbiq olunmalıdır:

·        Dəri və mukozanın zədələnməsi travmaları;

·        II,III,IV dərəcəli yanıqlar və donmalar;

·        Xəstəxanadan kənarda abortlar və doğuşlar;

·        Toxumaların qanqrena və nekrozu;

·        abseslər;

·        mədə bağırsaq traktının deşilmiş (nüfuz etmiş) yaraları;

·        heyvan dişləmələri;

Tetanusun ekstren profilaktikasına əks göstərişlər :

1.    Tətbiq olunacaq vaksinə həssaslıq olması.

2.    Hamiləlik: 1.nci yarıda  Tetanus anatoksini və Tetanus Əleyhinə At Serumu (TƏAS), 2.nci yarıda TƏAS tətbiq olunması əks göstərişdir.

 

QUDUZ - Profilaktika:

Spesifik olmayan profilaktika

En yaxşı preventiv tədbir yaranın yerli işlənməsidir. Yoluxmuş nahiyəyi tez və diqqətlə yumşaq tibb sabununun 20%.li məhlulu ilə təmizləmək lazımdır. Dərin dişlənmiş yaraları kateterlə  sabunlu su şırıngası ilə yumaq lazımdır. Yaranın yandırılması və tikilməsi məsləhət görülmür.

Spesifik profilaktika.(İG + vaksin):

En yaxşı spesifik profilaktika  sonrakı aktiv immunizasiya (peyvəndləmə) ilə antirabik İG və ya antirabik serumla (zərdabla) passiv immunizasiyadır. Passiv və aktiv immunizasiya eyni zamanda tətbiq olunmalı, amma fərqli preparatlar eyni yerə enyekte edilməməlidir.

Göstərişlər:

Ümumi ikincilncil profilaktikayı (vaksinoprofilaktika) aşağıdaki hallarda tətbiq etmək lazımdır:

·        Quduz olduğu bilinən, quduza şübhəli  heyvanların dişləmələri və dırnaqlamaları zamanı;

·        Quduz ya da quduza şübhəli heyvanların ağız suyu, beyni ilə kirlənmiş əşyalarla yaralanma;

·        Paltardan kecən dişləmələrdə, əgər  dişlə yırtılmışsa; 

·        Heyvanlar dişlədikdən və ya cırmaqladıqdan sonra 10 gün ərzində xəstələnmiş və ya itkin düşmüşsə;

·        Vəhşi gəmiricilərin dişləməsi zamanı;

·        Quduzla xəstə insanın dişləməsi və ya dərini zədələməsi zamanı.

Ne zaman peyvəndə ehtiyac yoxdur:

·        Dişləmə  zamanı dəri zedelenmemişse;

·        Son 2 ildə quduz xəstəliyinın görülmədiyi  bölgələrdə ev siçanlarının dişləməsi zamanı;

·        Quduz heyvanın təsadüfən ətinin bişirilib yeyilməsi və ya südünün içilməsi;

·        Əgər dişləmədən 10 gün sonra heyvan xəstələnməmişsə;

·        Heyvan xəstələnmədan 10 gün və ya daha çox zaman öncə dişləmişsə;

Peyvəndləmə ardıcıllığı

Aktiv immunizasiya tez başlamalıdır. Peyvənd əzələ içinə (i.m) 1ml olmaqla, 5 dəfə 1, 3, 7, 14, 28-nci günlərdə tətbiq olunur. Bu sxemayla peyvəndləmədən sonra hər zaman kafi dərəcədə immunitet ortaya çıxır, ona görə rutin seroloji muayinələrə gərək qalmır. ÜST 1.nci dozadan 90 gün sonra 6.ncı doza peyvəndin tətbiq olunmasını məsləhət görür.

Yan təsirleri

İnyeksiya yerində ağrı, şişkinlik kimi zəif simptomlar görülə bilər. Bəzən bu reaksiyalar güclü ola bilər. Bunlardan başqa vücud temperaturunun 38˚C-yə qədər yüksəlməsi, artrit və dispeptik pozuqluqlar da görülə bilər. Bəzən baş ağrısı, zəiflik, titretme, mialgiya və allerjik reaksiyalar da görülə bilər.

Digər peyvəndlərın antirabik peyvəndlə eyni zamanda tətbiq olunmasına izin verilməməlidir. Ancaq bəzən tetanus peyvəndi tətbiq oluna bilər. Quduzla xəstələnənlərə peyvənd vurulmur.

 

Hemofil B infeksiyası-Xəstə ilə kontakta olan uşaqlar 4 gün rifampisin almalıdırlar.

 

Hepatit А-Hepatit A ilə xəstəylə kontakta olmuş şəxsləra normal insan immunoglobulini ilə birdəfəlik peyvənd tətbiq olunmalıdır. İG.nin dozası yaşa bağlı olaraq deyişir. Hepatit A-nın profilaktikası üçün təkrar peyvəndləmə göstərişlə 2 aydan tez olmamaqla tatbiq oluna bilər.

 

Gənə ensefaliti-Ekstren profilaktika gənə dişləməsindən sonra 96 saat içində spesifik İG ilə tətbiq olunur. Dişləmənin 4.cü günündən 28 sutkaya qədər (xəstəliyin inkubasiya (gizli) dövrü) peyvənd vurulmamalıdır əks halda xəstəliyin gedişini ağırlaşdıra bilər.

Meningokok infeksiyası-6 ay-7 yaş arası kontaktan 7 sutkadan gec olmayaraq bir dəfə normal insan İG.i almalıdırlar. İnfeksiya ocağında daşıyıcılar 4 gün ampisilin, qapalı kollektivlərdə yaşlılar rifampisin almaqla profilaktik müalicə alır. Xarici ölkələrdə isə xəstəylə kontakta olan bütün uşaqlar 2 gün rifampisin almaqla profilaktik müalicə görür.

Grip-Gripin, ayrıca da onun toksik formasının ekstren profilaktikası üçün grip əleyhinə insan İG.i və ya normal insan İG.i istifadə edilir. Həmçinin gripin profilaktika və müalicəsi üçün interferon və remantadin, və ya amantadin preparatları da istifadə edilir.

HAMİLƏLƏRİN PEYVƏNDLƏNMƏSİ

Hamiləlikdə peyvəndləmə

Hamiləlik zamanında peyvəndləmə riski  daha çoxdur. Hamilələrdə aşağıdakı hallarda potensial zərər ola bilər;

а). Böyük ehtimalla xəstəliyə yaxalanma ehtimalı varsa;

б). İnfeksiya ana və uşaq üçün əhəmiyyətli zərərli təsir göstərə bilərsə.

Canlı peyvəndlər (qızılca, parotit, məxmərək, su çiçəyi, poliomielit) hamilələrə  zərərlidir. Çünki zəifləmiş virusun bətndəki uşağa keçməsi riski vardır. Əgər hamilə qadına peyvənd vurulmuşsa və ya  peyvəndləmədən sonra 3 ay müddətində hamilə qalmışsa mümkün zərərli təsirlər haqda məlumat verilməlidir. Ancaq çox zaman hamiləliğin kəsilməsi problemi ortaya çıxmaz.

Hamilələrdə hansi peyvəndlər tətbiq oluna bilər?

 

Quduz ;  Tətbiq oluna bilər;  Quduz xəstəliyi letal sonluqla nəticələnə bildiyi üçün peyvəndləmə həyati əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə peyvəndləmə ilə dölün inkişafındakı gerilik arasında əlaqə sübut edilməmişdir.

Hepatit  А; Hepatit A peyvəndinin təhlükəsizliyi sübut edilməmişdir. Ancaq peyvənd inaktivləşmiş viruslardan hazırlandığı üçün dölün inkişafına təsir göstərmə riski nəzəri olaraq çox aşağıdır. Qərar alındıqda peyvəndləmə və yoluxma riskləri qarşılaştırılmalıdır.

Hepatit В; Tətbiq oluna bilər ; Aparılan müşahidələrə görə Hepatit B əleyhinə peyvəndləmə döl üçün risk sayılmır. Bu peyvənd HepatitB ilə xəstələnmə ehtimalı yuksək olan qadınlara məsləhət görülür.

Bütün hamilələr məxmərəyə immunitetin mevcudluğu və hepatit B virusunun antitelinin olmadığına aid tibbi müayinələrden keçməlidirlər. Əgər hamilə hepatit B virusu ilə yoluxmuşsa uşaq doğulduğu andan etibarən hepatitB əleyhinə İG almalı və bu xəstəlik üçün peyvəndlənməlidir.

Grip ; Tətbiq oluna bilər ; Hamiləliyin II və III trimestrinde griply xəstələnmə ciddi fysadlar very bilər. Ona görə bir çox dövlətdə hamilələrin peyvəndlənməsi məsləhət görülür.

Grip fəsadının olma ehtimalı yüksək olan hamilə qadınlar hamiləliyin dövründən asılı olmayaraq peyvəndlənməlidir. 2000.dən çox hamilə qadında aparılan muayinələr zamanı dölə heç bir zərərli təsiri olmadığı muəyyən edilmişdir.

Məxmərək, Parotit; Tətbiq olunmamalıdır; Hamiləlik qızılca, məxmərək, parotit peyvəndləri üçün əks göstəriş sayılır.

Meningit ; Tətbiq oluna bilər; Muayənələr meningit peyvəndi ilə peyvəndləmənin təhlükəsiz və effektiv olduğunu göstərmişdir.

Pnevmokokk; Pnevmokokk peyvəndi pnevmokokk infeksiyasına yoluxma və fəsadlarına risk daşıyan qadınlara tətbiq oluna bilər.

Poliomielit;  Peyvəndin hamilələrə verilməsindən sonra yan təsirlər olmadığına baxmayaraq hamilələrdə peyvəndləmə vacib deyil. Amma hamilənin poliomielit ilə xəstələnmə riski yüksəksə peyvənd verilməlidir.

Tetanus/difteriya; Tətbiq oluna bilər ; Tetanus və difteriya anatoksini planlı şəkildə peyvənd almamış hamilə qadınlarda tətbiq olunması lüzumlu olan peyvənddir. Öncədən peyvəndlənmiş qadınlar, əvvəlki  peyvəndləmədən 10 ildən çox keçmişsə yenidən tetanus peyvəndi almalıdırlar. Məsləhət görülən peyvəndləmə zamanı-ikinci trimestr.

Vərəm ; Tətbiq olunmamalıdır; Arzuedilməyən yan təsirləri aşkar edilməməsinə baxmayaraq hamilələrdə peyvəndləmə aparılmaması uyğun görülür.

SUD VERƏN ANALARDA PEYVƏNDLƏMƏ

Öldürülmüş və canlı vaksinlər sud verən ana və uşağa təhlükəli təsir göstermir. Süd vermə hər hansı bir peyvənd üçün əks göstəriş deyildir. Sud əmən uşaqlar təqvimə uyğun peyvəndlənməlidir.

Ölü və ya inaktiv virus vaksinlərindəki viruslar organizmə düşdükdə çoxala bilmirlər və ana və uşaq üçün təhlükəli deyil. Canlı vaksinlər anə organizmində çoxalsa belə südlə uşağa keçmir. Məxmərək virusu südlə uşağa keçsə də uşaq ya xəstələnmir, ya da xəstəlik yüngül seyr göstərir və sürətlə sağalma olur.

PEYVƏNDLƏMƏ ARDICILLIĞINA UYULMAMIŞ ŞƏXSLƏRDƏ TAMAMLAMA

Bir peyvəndin tətbiq olunmamış olması bütün təqvimdə göstərilən peyvəndlərın alınmasını lazım olduğunu göstərmir. Tətbiq olunmayan vaksini qanunauyğun aralarla vermək yetərlidir.

Vərəm-Əgər peyvəndləmə müddətindən 2 ay keçmiş isə peyvənd Mantu sınağının nəticələrinə görə tətbiq olunmalıdır.  Əgər uşaq vaksini zamanında almamışsa hər yaşta BCG ilə peyvənd etmək mümkündür

Poliomielit-Əgər ilk 3 doza peyvənd arası interval çox olmuşsa o zaman revaksinasiya vaksinasiyadan sonra 3 aydan tez aparıla bilər. Mümkün olduğu qədər zamanında peyvənd almamış uşağın 7 yaşa qədər 5 doza peyvənd almasını həyata keçirmək lazımdır.

Göyöskürək, Difteriya, Tetanus-Əgər uşaq 4 yaşa qədər 2 doza AKDS almışsa ozaman III dozu və revaksinasiyanı tətbiq etməyə ehtiyac yoxdur. Bu uşaq göyöskürək peyvəndini almamış sayılır. Bu halda revaksinasiya ADS peyvəndiylə davam etdirilməlidir. Əgər uşaq 1 doza AKDS peyvəndi II dozanı isə ADS peyvəndi almışsa, o zaman revaksinasiya 9-12 ay sonra ADS peyvəndiylə tətbiq olunmalıdır. Əgər uşaq 1 yaşa qədər 3 doza AKDS almışsa amma revaksinasiya zamanında (4 yaşa qədər) olmamışsa, o zaman peyvəndləmə ADS ilə olmalıdır. Çünki 4 yaşdan sonra göyöskürək peyvəndi tətbiq olunmur.

Qızılca, Parotit -Peyvənd ardıcıllığının pozulması zamanı ilk imkan olduğu zaman peyvənd tətbiq olunmalıdır.

 

 

Ana səhifəyə dönüş